spencer tunicks 'body sculptures'

rubens val der engelen

over kunst en transgressie




LE STRIP URBAIN, C'EST TUNICK ! *


Vanaf 1992 fotografeert Spencer Tunick grote aantallennaakten, aanvankelijk in New York, maar weldra ook intientallen grote steden in de beide Amerika's, Europa en Australië. Het aantal deelnemers wordt daarbij almaar groter en bereikte in Barcelona het voorlopig record van zowaar 7000.De vertoningen trokken van meet af aan de nodige aandacht van de media. Naakt in de stad, en wel in zo groten getale: dat loopt gegarandeerd in de kijker.

Spencer Tunick verlegt daarbij de nodige grenzen. Nadat het naaktlopen zich sedert het einde van de negentiende eeuw ontwikkelde op afgelegen plaatsen in de vrije natuur, wist het sedert de zestiger jaren onder enigszins gematigde vorm met toenemend succes de voor allen toegankelijke stranden te veroveren, alwaar nog weinigen zich storen aan min of meer verregaande vormen van naaktheid - althans in het Westen. Anders liggen de zaken als het gaat om openbare plaatsen in een urbane omgeving waar de mens zijn productieve leven doorbrengt. Daar blijft textiel geboden, ook al is de temperatuur vaak ondraaglijk - waarom de stad het schouwtoneel wordt van de nieuwste snufjes ter zake zie de reeks "(see "Uncovered' door Jordan Matter). Er zijn vele variaties van dit urbane exhibitionistische genot. Al vanouds genieten velen heimelijk van het dragen van sexy lingerie onder hun beroepsoutfit of omgekeerd van de afwezigheid van ondergoed onder bovenkleding of van kleren onder een mantel. Anderen ontbloten zich min of meer verregaand of vrijen op plaatsen waar ze openlijk in de kijker staan zonder meteen te kunnen worden benaderd: voor de ramen van flatgebouwen, op de berm van autostrades of in een snel voorbijflitsende auto. Een bijzondere variant is de rage van het 'streaken' die vanaf de zeventiger jaren steeds populairder werd in grootsteden op plaatsen waar veel volk is zoalsop campussen, in parken of in hotels, bij voorkeur als er ook nog veel camera's staan opgesteld zoals bij sportwedstrijden en prijsuitreikingen. Figuren alsMark Roberts ontwikkelden het tot een eigen specialiteit die hem wereldberoemd maakte. Evenzeer wereldberoemd werd ook Spencer Tunick met weer een andere variant: 'mass streaking' op een tot nog toe ongekende schaal.


TRANSGRESSIE?

Allen zijn er getuige van ' hoe een land vrij kan zijn en het naakt kan behandelen als kunst. Niet als pornografie of als een misdaad, maar met blijdschap en zorg”

Spencer Tunick

De schaalvergroting heeft echter niet het effect dat je ervan zou verwachten. Om te beginnen berooft het de onderneming van een van haar belangrijkste charmes: het verrassingseffect. Men kan geen honderden of duizenden mensen mobiliseren zonder afspraken te maken over tijd en plaats, en dat spreekt zich uiteraard rond. Met als tweede gevolg dat de autoriteiten niet alleenmoeten worden ingelicht, maar ook hun medewerking moeten verlenen, zeker als er foto's moeten worden gemaakt, wat de nodige logistieke voorbereiding vereist. Spencer Tunick was gewaarschuwd: aanvankelijk, toen hij nog op de traditionele beperkte schaal werkte, kwam hij herhaalde malen in botsing met de autoriteiten die hem zelfs één keer de nor in draaiden. Maar met een massa ligt dat anders: iets is des te minder transgressief naarmate men het met meerderen doet en dus medestanders heeft in het overtreden van het verbod. Een individu kan men makkelijk zijn perversie verwijten, maar dat is niet langer vol te houden als duizenden zich aan de verboden geneugten overgeven. Vergelijk maar met nudisme of naturisme: als allen naakt lopen is het naakt van zijn prikkelende kracht beroofd. Niet ten onrechte vermelden heel wat deelnemers - geheel in de lijn van nudisten - dat ze verrast waren over de natuurlijkheid waarmee het naaktlopen in zo'n grote massa op hen overkwam. Wat alleen maar verraadt dat hun werkelijke verwachtingen tegengesteld waren. Geen wonder dat de deelnemers aan de projecten van Spencer Tunick aan hun optreden de aangenaamste herinneringen bewaren - inclusief de herinnering aan de geruststellende normaliteit van de ervaring. De ambivalentie van dergelijke getemperde - zoniet geneutraliseerde - transgressie is welsprekend vervat in de uitspraak van een deelneemster aan het project in Brugge: 'Spencer Tunick is liberating mankind of its selfimposed prison of clothes'.

Maar dergelijke nogal doorzichtige ambivalentie is alleen off-stage te horen. In het officiële discours wordtde onverholen erotische component van het oorspronkelijke streaking met de nodige nadruk ontkend. Zo citeert BBC News University lecturer Fiona Jamieson uit Newcastle: 'The photos are of nude people, but there is nothing sexual about it.' En naar aanleiding van een interview van Spencer Tunick heet het in 'The Telegraph': 'Spencer Tunick's studio walls are plastered with his photographs of naked people, but there is none of the jaunty, dirty feel of the girly calendar you might find on a car mechanic's wall". En in datzelfde BBC News verklaart Spencer Tunick himself: 'There is a sensual element to it, but it's not a sexual experience.' De nadrukkelijke beweringen dat het hier niet om een erotische ervaring gaat, doen alweer denken aan de uitspraken met gelijknamige tendens waar de literatuur van de naturisten en nudisten bol van staat.


BODY SCULPTURE

"Ik doe niet meer dan vormen scheppen met menselijke lichamen.
Het is een abstractie, het is een performacne, het is een installatie".

Spencer Tunick

Deze neutraliserende tendens wordt alleen maar voltooid doordat Spencer Tunick zijn zelf al geneutraliseerde vorm van streaking ook nog eens verkoopt als .. een vorm van kunst. Het zijn merkwaardig genoeg vaak musea of galeries (zoals Saatchi & Saatchi) die het initiatief nemen. Spencer Tunick poseert ook graag als fotograaf. Ongetwijfeld is het maken van de foto een essentieel onderdeel van het hele gebeuren, al ware het alleen maar omdat het pas daardoor een gebeuren wordt voor een breder publiek dan de toevallige passanten. Maar, al worden de C-prints tussen dubbel plexiglas voor zo'n slordige 4.500 Euro van de hand gedaan, ze zijn alleen interessant als document van een vergankelijke gebeurtenis waar slechts weinigen getuige van konden zijn, niet als foto op zich.We hebben hier slechts te maken met instrumentele mimesis, net zoals bij vele foto's van happenings of land-art. Wellicht daarom leggen anderen de nadruk niet zozeer op de foto's, maar op de gebeurtenis zelf. Ook daarvoor gebruiken ze termen die in de kunstwereld gangbaar zijn:'installaties' of 'nude-happenings'. En, omdat die ook in de kunstwereld eerder naar randfenomenen verwijzen, hebben anderen het veel nadrukkelijker over 'Body sculptures': beeldhouwwerken gemaakt met lichamen in plaats van uit marmer of brons. In dezelfde lijn schrijft Spencer Tunick zichzelf in in de traditie van land art: zoals de land art de natuurlijke omgeving transformeert door gebruik van natuurlijke materialen, zou hij de urbane omgeving transformeren door gebruik van naakte lichamen... Naakte lichamen in een urbane omgeving worden zodoende herleid tot puur materiaal van een beeldhouwer of een 'land artist'..

Het gaat hier om meer dan het gebruik van kunst als dekmantel en het museum als vrijplaats. Onder meer in Düsseldorf bouwt Spencer Tunick een 'body sculpture' op aan de voet van de Venus en Adonis van Rubens in het museum aldaar, en ook op de Piazza Navona in Rome worden de opgestapelde lichamen nadrukkelijk tegen de achtergrond van de beeldencomposities van de fonteinen op dat plein gefotografeerd. Het gebaar is de laatste jaren wel meer vertoond - onlangs nog door Jan Fabre, die de glazen kooi met bijbehorende attributen van zijn stuntelige performances met Marina Abramowichtezamen met video-opnames opvoerde in de Rubenszaal van het Museum voor Schone kunsten te Antwerpen, alsof het hier ging om vergelijkbare dingen, laat staan om vergelijkbare kwaliteit...

Laat ons daarom de dingen bij de naam noemen: dit is geen kunst. Want er is nooit sprake van mimesis, altijd van tentoongestelde werkelijkheid - in casu lichamen die worden opgevoerd zoals op de cat-walk, al hebben ze bij Spencer Tunick geen kleren aan. En dat de lichamen in grotere gehelen gecomponeerd zijn, kan daar niets aan verhelpen: ook bloemen in een vaas zijn tentoongestelde werkelijkheid, maar ze worden niet tot kunst omdat ze met smaak zijn geschikt. Overigens laat dat schikken bij Spencer Tunick veel te wensen over. Massa's zijn ofwel ongeordend zoals de spontane massa's in straten en op pleinen; ofwel zijn ze georganiseerd in eenvoudige geometrische patronen zoals die van de militaire parades van Hitler op het Zeppelinfeld of die van Nero in het Colosseum. In het merendeel van zijn 'installaties' - en bijgevolg ook in zijn foto's - neemt Spencer Tunick deze toch wel erg povere composities over. Slechts zeldzaam doet hij pogingen tot een meer organische ordening door de lichaam te laten aanleunen bij landschappelijke formaties zoals in Black Rock Desert (Nevada 2000) of in Spence Hot Springs (New Mexico 2001). Maar ook daar is het resultaat alweer erg pover heten in vergelijking met de vorm die grote kunstenaars aan de massa weten te geven - zou Spencer Tunick het aandurven om zijn lichamen op te stapelen aan de voet van de 'Val van de Engelen' in de Alte Pinakothek in München, die we daarom bovenaan deze tekst reproduceerden?Toegegeven, het zou wat moeilijk vallen om composities als die van Rubens in de werkelijkheid te realiseren. Maar was het niet juist daarom dat mimesis in de regel de voorkeur verdient boven werkelijkheid?

Dat Spencer Tunick niettemin zonder problemen zijn projecten als kunst kan verkopen, komt omdat de kunstwereld zelf de afgelopen decennia de deur wijd open zette voor allerlei nauw verwante, maar niettemin andersoortige activiteiten. Meer in het bijzonder inzake streaking werd de trend gezet door de happenings in de zestiger jaren. Die verschaften de incrowd die elkaar in de galeries treft op allerlei vernissages en finissages wat boeiender entertainment dan de kunstwerken die daar tenslotte maar saaitjes aan de muur hingen te hangen. In de galeries ontwikkelde de happening zich tot 'performances' allerhande. De galeries ontwikkelden zich daarbij ongemerkt tot een soort theater of gewoonweg tot plaatsen waar werkelijkheid wordt tentoongesteld in plaats van kunst. Die metamorfose was des te charmanter omdat ze kon doorgaan voor een revolutie in de plastische kunst. 0mdat ter zake onder de dekmantel van kunst een en ander is geoorloofd dat zonder die dekmantel wellicht niet zou toegelaten worden - of pas echt goed 'transgressief' zou zijn - lag het voor de hand om die grensoverschrijding in de kunst nog wat kracht bij te zetten door een grensoverschrijding op vlak van moraal - temeer omdat een en ander des te meer volk trok, naarmate het er transgressiever aan toe ging.En daartoe is een snuifje sadisme (Nitsch, Schwarzkogler enz.) of de nodige dosis erotiek altijd welkom.


NOCH KUNST, NOCH TRANSGRESSIE


Wat er ons opmerkzaam moet op maken dat niet alleen het wezen van de kunst hier wordt miskend, maar in de eerste plaats het wezen van de onderneming die zich als kunst wil verkopen zelf. Want het zijn niet alleen de nadrukkelijke ontkenningen van het 'sexuele' karakter van Spencer Tunicks installaties die het echte transgressieve wezen van streaking neutraliseren. Ook het naakt zelf wordt in éénzelfde adem geneutraliseerd tot puur materiaal voor een abstracte 'compositie'. Wat dat betreft spreekt het boekdelen dat een bezoek aan de officiële website van Spencer Tunick je meteen confronteert, niet met het naakt in de openbare ruimte, maar met een vraag om de kleur van je huid te rangschikken op het kleurenpalet waarmee Spencer Tunick straks zijn 'body sculptures' zal samenstellen...

Wat niet wegneemt dat wij de nodige sympathie hebben voor deze nieuwe vorm van massavermaak: beter een stoet naakt in de stad dan een boetprocessie. Wij zien graag de zon in het water schijnen, al is het dan doorheen een artistieke mist. En ook die mist valt nog te pruimen: dat het onder de dekmantel van de kunst gebeurt, laat toe dat inmiddels tienduizenden mannen en vrouwen die wellicht wel de zin, maar niet de moed hadden om zich aan, zij het dan voor een paar uur, aan de grijze anonimiteit onttrekken door tot een partijtje 'streaken' over te gaan, zich in groten getale aan dat genot kunnen overgeven met het goede geweten dat ze een bijdrage hebben geleverd aan een nieuwe revolutie in de kunst - zoniet zelf tot levende sculptuur te zijn geworden en als zodanig op de gevoelige plaat te worden vereeuwigd door een wereldberoemde fotograaf op een foto waarvan ze elk een exemplaar van een beperkte oplage als beloning en bewijs kregen.

Daarom sluiten we ons - met de nodige binnenpretjes - graag aan bij de oproep in The Times Online: 'Do you have naked ambition? Then bare it and become a living artwork. Go starkers for culture'...

© Stefan Beyst, augustus 2006.

referrers:
human archives
canadian blue lemmons



 fndeel fbvolg    twitter
 
beeld van de week

zelfomslag
eXTReMe Tracker