LE STRIP URBAIN, C'EST TUNICK ! *
Vanaf 1992 fotografeert Spencer Tunick grote aantallennaakten,
aanvankelijk in New York, maar weldra ook intientallen grote steden in
de beide Amerika's, Europa en Australië. Het aantal deelnemers wordt
daarbij almaar groter en bereikte in Barcelona het voorlopig record van
zowaar 7000.De vertoningen trokken van meet af aan de nodige aandacht
van de media. Naakt in de stad, en wel in zo groten getale: dat loopt
gegarandeerd in de kijker.
Spencer Tunick verlegt daarbij de nodige grenzen. Nadat het naaktlopen
zich sedert het einde van de negentiende eeuw ontwikkelde op afgelegen
plaatsen in de vrije natuur, wist het sedert de zestiger jaren onder
enigszins gematigde vorm met toenemend succes de voor allen
toegankelijke stranden te veroveren, alwaar nog weinigen zich storen aan
min of meer verregaande vormen van naaktheid - althans in het Westen.
Anders liggen de zaken als het gaat om openbare plaatsen in een urbane
omgeving waar de mens zijn productieve leven doorbrengt. Daar blijft
textiel geboden, ook al is de temperatuur vaak ondraaglijk - waarom de
stad het schouwtoneel wordt van de nieuwste snufjes ter zake zie de
reeks "(see "Uncovered' door Jordan Matter). Er zijn vele variaties van
dit urbane exhibitionistische genot. Al vanouds genieten velen heimelijk
van het dragen van sexy lingerie onder hun beroepsoutfit of omgekeerd
van de afwezigheid van ondergoed onder bovenkleding of van kleren onder
een mantel. Anderen ontbloten zich min of meer verregaand of vrijen op
plaatsen waar ze openlijk in de kijker staan zonder meteen te kunnen
worden benaderd: voor de ramen van flatgebouwen, op de berm van
autostrades of in een snel voorbijflitsende auto. Een bijzondere variant
is de rage van het 'streaken' die vanaf de zeventiger jaren steeds
populairder werd in grootsteden op plaatsen waar veel volk is zoalsop
campussen, in parken of in hotels, bij voorkeur als er ook nog veel
camera's staan opgesteld zoals bij sportwedstrijden en
prijsuitreikingen. Figuren alsMark Roberts ontwikkelden het tot een
eigen specialiteit die hem wereldberoemd maakte. Evenzeer wereldberoemd
werd ook Spencer Tunick met weer een andere variant: 'mass streaking' op
een tot nog toe ongekende schaal.
TRANSGRESSIE?
Allen zijn er getuige van ' hoe een land vrij kan zijn en het naakt kan behandelen als kunst. Niet als pornografie of als een misdaad, maar met blijdschap en zorg”
Spencer Tunick
De schaalvergroting heeft echter niet het effect dat je ervan zou
verwachten. Om te beginnen berooft het de onderneming van een van haar
belangrijkste charmes: het verrassingseffect. Men kan geen honderden of
duizenden mensen mobiliseren zonder afspraken te maken over tijd en
plaats, en dat spreekt zich uiteraard rond. Met als tweede gevolg dat de
autoriteiten niet alleenmoeten worden ingelicht, maar ook hun
medewerking moeten verlenen, zeker als er foto's moeten worden gemaakt,
wat de nodige logistieke voorbereiding vereist. Spencer Tunick was
gewaarschuwd: aanvankelijk, toen hij nog op de traditionele beperkte
schaal werkte, kwam hij herhaalde malen in botsing met de autoriteiten
die hem zelfs één keer de nor in draaiden. Maar met een massa ligt dat
anders: iets is des te minder transgressief naarmate men het met
meerderen doet en dus medestanders heeft in het overtreden van het
verbod. Een individu kan men makkelijk zijn perversie verwijten, maar
dat is niet langer vol te houden als duizenden zich aan de verboden
geneugten overgeven. Vergelijk maar met nudisme of naturisme: als allen
naakt lopen is het naakt van zijn prikkelende kracht beroofd. Niet ten
onrechte vermelden heel wat deelnemers - geheel in de lijn van nudisten
- dat ze verrast waren over de natuurlijkheid waarmee het naaktlopen in
zo'n grote massa op hen overkwam. Wat alleen maar verraadt dat hun
werkelijke verwachtingen tegengesteld waren. Geen wonder dat de
deelnemers aan de projecten van Spencer Tunick aan hun optreden de
aangenaamste herinneringen bewaren - inclusief de herinnering aan de
geruststellende normaliteit van de ervaring. De ambivalentie van
dergelijke getemperde - zoniet geneutraliseerde - transgressie is
welsprekend vervat in de uitspraak van een deelneemster aan het project
in Brugge: 'Spencer Tunick is liberating mankind of its selfimposed
prison of clothes'.
Maar dergelijke nogal doorzichtige ambivalentie is alleen off-stage te
horen. In het officiële discours wordtde onverholen erotische component
van het oorspronkelijke streaking met de nodige nadruk ontkend. Zo
citeert BBC News University lecturer Fiona Jamieson uit Newcastle: 'The
photos are of nude people, but there is nothing sexual about it.' En
naar aanleiding van een interview van Spencer Tunick heet het in 'The
Telegraph': 'Spencer Tunick's studio walls are plastered with his
photographs of naked people, but there is none of the jaunty, dirty feel
of the girly calendar you might find on a car mechanic's wall". En in
datzelfde BBC News verklaart Spencer Tunick himself: 'There is a sensual
element to it, but it's not a sexual experience.' De nadrukkelijke
beweringen dat het hier niet om een erotische ervaring gaat, doen alweer
denken aan de uitspraken met gelijknamige tendens waar de literatuur van
de naturisten en nudisten bol van staat.
BODY SCULPTURE
"Ik doe niet meer dan vormen scheppen met menselijke lichamen.
Het is een abstractie, het is een performacne, het is een installatie".
Spencer Tunick
Deze neutraliserende tendens wordt alleen maar voltooid doordat Spencer
Tunick zijn zelf al geneutraliseerde vorm van streaking ook nog eens
verkoopt als .. een vorm van kunst. Het zijn merkwaardig genoeg vaak
musea of galeries (zoals Saatchi & Saatchi) die het initiatief nemen.
Spencer Tunick poseert ook graag als fotograaf. Ongetwijfeld is het
maken van de foto een essentieel onderdeel van het hele gebeuren, al
ware het alleen maar omdat het pas daardoor een gebeuren wordt voor een
breder publiek dan de toevallige passanten. Maar, al worden de C-prints
tussen dubbel plexiglas voor zo'n slordige 4.500 Euro van de hand
gedaan, ze zijn alleen interessant als document van een vergankelijke
gebeurtenis waar slechts weinigen getuige van konden zijn, niet als foto
op zich.We hebben hier slechts te maken met
instrumentele mimesis, net
zoals bij vele foto's van happenings of land-art. Wellicht daarom leggen
anderen de nadruk niet zozeer op de foto's, maar op de gebeurtenis zelf.
Ook daarvoor gebruiken ze termen die in de kunstwereld gangbaar
zijn:'installaties' of 'nude-happenings'. En, omdat die ook in de
kunstwereld eerder naar randfenomenen verwijzen, hebben anderen het veel
nadrukkelijker over 'Body sculptures': beeldhouwwerken gemaakt met
lichamen in plaats van uit marmer of brons. In dezelfde lijn schrijft
Spencer Tunick zichzelf in in de traditie van land art: zoals de land
art de natuurlijke omgeving transformeert door gebruik van natuurlijke
materialen, zou hij de urbane omgeving transformeren door gebruik van
naakte lichamen... Naakte lichamen in een urbane omgeving worden
zodoende herleid tot puur materiaal van een beeldhouwer of een 'land
artist'..
Het gaat hier om meer dan het gebruik van kunst als dekmantel en het
museum als vrijplaats. Onder meer in Düsseldorf bouwt Spencer Tunick een
'body sculpture' op aan de voet van de Venus en Adonis van Rubens in het
museum aldaar, en ook op de Piazza Navona in Rome worden de opgestapelde
lichamen nadrukkelijk tegen de achtergrond van de beeldencomposities van
de fonteinen op dat plein gefotografeerd. Het gebaar is de laatste jaren
wel meer vertoond - onlangs nog door Jan Fabre, die de glazen kooi met
bijbehorende attributen van zijn stuntelige performances met Marina
Abramowichtezamen met video-opnames opvoerde in de Rubenszaal van het
Museum voor Schone kunsten te Antwerpen, alsof het hier ging om
vergelijkbare dingen, laat staan om vergelijkbare kwaliteit...
Laat ons daarom de dingen bij de naam noemen: dit is geen kunst. Want er
is nooit sprake van mimesis, altijd van tentoongestelde werkelijkheid -
in casu lichamen die worden opgevoerd zoals op de cat-walk, al hebben ze
bij Spencer Tunick geen kleren aan. En dat de lichamen in grotere
gehelen gecomponeerd zijn, kan daar niets aan verhelpen: ook bloemen in
een vaas zijn tentoongestelde werkelijkheid, maar ze worden niet tot
kunst omdat ze met smaak zijn geschikt. Overigens laat dat schikken bij
Spencer Tunick veel te wensen over. Massa's zijn ofwel ongeordend zoals
de spontane massa's in straten en op pleinen; ofwel zijn ze
georganiseerd in eenvoudige geometrische patronen zoals die van de
militaire parades van Hitler op het Zeppelinfeld of die van Nero in het
Colosseum. In het merendeel van zijn 'installaties' - en bijgevolg ook
in zijn foto's - neemt Spencer Tunick deze toch wel erg povere
composities over. Slechts zeldzaam doet hij pogingen tot een meer
organische ordening door de lichaam te laten aanleunen bij
landschappelijke formaties zoals in Black Rock Desert (Nevada 2000) of
in Spence Hot Springs (New Mexico 2001). Maar ook daar is het resultaat
alweer erg pover heten in vergelijking met de vorm die grote kunstenaars
aan de massa weten te geven - zou Spencer Tunick het aandurven om zijn
lichamen op te stapelen aan de voet van de 'Val van de Engelen' in de
Alte Pinakothek in München, die we daarom bovenaan deze tekst
reproduceerden?Toegegeven, het zou wat moeilijk vallen om composities
als die van Rubens in de werkelijkheid te realiseren. Maar was het niet
juist daarom dat mimesis in de regel de voorkeur verdient boven
werkelijkheid?
Dat Spencer Tunick niettemin zonder problemen zijn projecten als kunst
kan verkopen, komt omdat de kunstwereld zelf de afgelopen decennia de
deur wijd open zette voor allerlei nauw verwante, maar niettemin
andersoortige activiteiten. Meer in het bijzonder inzake streaking werd
de trend gezet door de happenings in de zestiger jaren. Die verschaften
de incrowd die elkaar in de galeries treft op allerlei vernissages en
finissages wat boeiender entertainment dan de kunstwerken die daar
tenslotte maar saaitjes aan de muur hingen te hangen. In de galeries
ontwikkelde de happening zich tot 'performances' allerhande. De galeries
ontwikkelden zich daarbij ongemerkt tot een soort theater of gewoonweg
tot plaatsen waar werkelijkheid wordt tentoongesteld in plaats van
kunst. Die metamorfose was des te charmanter omdat ze kon doorgaan voor
een revolutie in de plastische kunst. 0mdat ter zake onder de dekmantel
van kunst een en ander is geoorloofd dat zonder die dekmantel wellicht
niet zou toegelaten worden - of pas echt goed 'transgressief' zou zijn -
lag het voor de hand om die grensoverschrijding in de kunst nog wat
kracht bij te zetten door een grensoverschrijding op vlak van moraal -
temeer omdat een en ander des te meer volk trok, naarmate het er
transgressiever aan toe ging.En daartoe is een snuifje sadisme (Nitsch,
Schwarzkogler enz.) of de nodige dosis erotiek altijd welkom.
NOCH KUNST, NOCH TRANSGRESSIE
Wat er ons opmerkzaam moet op maken dat niet alleen het wezen van de
kunst hier wordt miskend, maar in de eerste plaats het wezen van de
onderneming die zich als kunst wil verkopen zelf. Want het zijn niet
alleen de nadrukkelijke ontkenningen van het 'sexuele' karakter van
Spencer Tunicks installaties die het echte transgressieve wezen van
streaking neutraliseren. Ook het naakt zelf wordt in éénzelfde adem
geneutraliseerd tot puur materiaal voor een abstracte 'compositie'. Wat
dat betreft spreekt het boekdelen dat een bezoek aan de officiële
website van Spencer Tunick je meteen confronteert, niet met het naakt in
de openbare ruimte, maar met een vraag om de kleur van je huid te
rangschikken op het kleurenpalet waarmee Spencer Tunick straks zijn
'body sculptures' zal samenstellen...
Wat niet wegneemt dat wij de nodige sympathie hebben voor deze nieuwe
vorm van massavermaak: beter een stoet naakt in de stad dan een
boetprocessie. Wij zien graag de zon in het water schijnen, al is het
dan doorheen een artistieke mist. En ook die mist valt nog te pruimen:
dat het onder de dekmantel van de kunst gebeurt, laat toe dat inmiddels
tienduizenden mannen en vrouwen die wellicht wel de zin, maar niet de
moed hadden om zich aan, zij het dan voor een paar uur, aan de grijze
anonimiteit onttrekken door tot een partijtje 'streaken' over te gaan,
zich in groten getale aan dat genot kunnen overgeven met het goede
geweten dat ze een bijdrage hebben geleverd aan een nieuwe revolutie in
de kunst - zoniet zelf tot levende sculptuur te zijn geworden en als
zodanig op de gevoelige plaat te worden vereeuwigd door een
wereldberoemde fotograaf op een foto waarvan ze elk een exemplaar van
een beperkte oplage als beloning en bewijs kregen.
Daarom sluiten we ons - met de nodige binnenpretjes - graag aan bij de
oproep in
The Times Online: 'Do you have naked ambition? Then bare it
and become a living artwork. Go starkers for culture'...
© Stefan Beyst, augustus
2006.
referrers:
human archives
canadian blue lemmons