'dynamisch suprematisme' (1915-1916) van kazimir malevitsj



 

anders bekeken ...




Kazimir Malevitsj - de man van het legendarische 'zwart vierkant op witte achtergrond' - geldt als een van de boegbeelden van de zogenaamde 'abstracte' kunst, een kunst die niet langer (af)beeld(ing) wil zijn. Schreef hij niet in The Non-Objective World (1927): ‘In the year 1913, trying desperately to free art from the dead weight of the real world, I took refuge in the form of the square.’ ?

Het loont om een van zijn werken - Dynamisch suprematisme - even met onbevangen ogen te bekijken, en te beschrijven wat erop is te zien.

Dan blijkt dat de geometrische vormen op dit doek zich wel degelijk in een ruimte bevinden. Het is wel niet de ons vertrouwde driedimensionale ruimte waarin de vormen zich probleemloos in alle richtingen kunnen ontplooien en bewegen. Die van Malevitsj bestaat klaarblijkelijk uit twee parallelle lagen - één waarin de grote driehoek zich uitbreidt, en een andere waarin de vele kleinere vormen zich in drie groepjes concentreren. Die laatste laag is zelf weer samengesteld uit vele parallelle lagen, waarin de kleinere vormen zich bewegen op verschillende niveaus. De vormen die deze lagen bevolken, hebben zich helemaal aangepast aan hun gelaagde habitat: het zijn tweedimensionale vlakken. Dat ze ook nog geometrisch zijn - driehoeken, rechthoeken en cirkelsegmenten - en daardoor de complete tegenstelling lijken te zijn van het levende dat zich bij voorkeur in driedimensionale organische vormen ontplooit, doet al te gemakkelijk over het hoofd zien dat hun organisatie helemaal niet geometrisch is, maar uitgesproken biomorf. De grote driehoek op de achtergrond is als het ware een dragende - bergende, haast moederlijke - entiteit, rond de uithoeken waarvan meer beweeglijke, heterogene - niet-uniforme - wezens in hiërarchisch georganiseerde configuraties druk doende zijn. Het verschuiven van de aandacht van geometrische vormen naar hun organische interactie maakt pas zichtbaar dat de entiteiten wel geometrisch zijn, maar geenszins levenloos. Het zijn bezielde wezens, en dat ze zich organiseren in complexe configuraties maakt op zijn beurt weer zichtbaar dat ze niet zijn onderworpen aan de wetten van de zwaartekracht. Want zoals de engelen van weleer zweven ze gewichtsloos in een ruimte die ook nog in een ander opzicht onaards is: het licht erin straalt niet uit een centrale lichtbron die oppervlaktes belicht en zo schaduwen werpt, noch uit de voorwerpen zelf, maar doordringt gelijkmatig en schaduwloos de hele ruimte - zoals in de hemelen van weleer die baadden in een goddelijk alomtegenwoordig licht.

Al zijn er dus aanzienlijke verschillen met de wereld zoals wij hem kennen, de wereld die Malevitsj ons toont is wel degelijk een wereld in een driedimensionale maar gelaagde ruimte, waarin zich tweedimensionale en gewichtsloze bezielde wezens bevinden die verwikkeld zijn in complexe interacties, en die zichtbaar worden in het licht van een ether die gelijkmatig over de hele ruimte is verspreid.

Geen 'abstracte' kunst dus, maar een kunst die werelden openbaart die we tot dan toe nog niet hadden gezien - 'figuratieve' kunst. En wat erger is: figuratieve kunst die haar 'figuren' ook nog eens letterlijk - natuurgetrouw, slaafs zelfs - afbeeldt. De geometrische wezens worden immers niet gesuggereerd door toetsen of lijnen met een eigen organisatie, maar in alle gedetailleerdheid volledig verzadigd weergegeven, en de vorm ervan, die al altijd bevattelijk was, is niet vereenvoudigd en al helemaal niet expressief vervormd. Hoe vermaledijd 'fotografisch' de weergave van deze ongewone wereld wel is, zou in volle omvang blijken als we een driedimensionale en uitgekiend belichte maquette ervan zouden maken die we vervolgens zouden fotograferen, omde afdruk vervolgens naast het schilderij te hangen: het verschil zou nauwelijks merkbaar zijn.

Abstracte kunst, de verst doorgedreven ontkenning van de verafschuwde 'slaafse fotografie', figuratieve kunst dus, die als vanouds een - zij het zelfgeschapen - wereld toont, en die weergeeft op de meest voor de hand liggende en vanouds vertrouwde - namelijk 'natuurgetrouwe' - manier.

© Stefan Beyst, juli 2015.

 fndeel fbvolg    twitter
 
beeld van de week

zelfomslag