beeld, verwijzen dus
naar voorstellingen van de betreffende items. Die kleurcode maakt meteen zichtbaar hoezeer
de ketens vergeestelijken naarmate ze complexer worden.
01 |
|
|
|
|
|
|
config = teken |
02 |
|
|
|
|
|
|
beeld = teken |
03 |
|
|
|
|
|
|
beeld |
04 |
|
|
|
|
config = teken |
doet maken |
config = teken |
05 |
|
|
|
|
beeld = teken |
doet maken |
config = teken |
06 |
|
|
|
|
config = teken |
doet maken |
beeld = teken |
07 |
|
|
|
|
beeld = teken |
doet maken |
beeld = teken |
08 |
|
|
|
|
config = teken |
doet maken |
beeld |
09 |
|
|
|
|
beeld = teken |
doet maken |
beeld |
10 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
11 |
|
|
|
|
beeld = teken |
roept op |
config = teken |
12 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
13 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld |
14 |
|
|
|
|
beeld = teken |
roept op |
beeld |
15 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
16 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept
op |
beeld |
17 |
|
|
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
roept op |
beeld |
18 |
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
roept op |
beeld |
Geven we bij elke mimetische keten een aantal voorbeelden:
ongemotiveerd teken (auditief): nieuws beluisterd op de radio, weerbericht,
militaire signalen, sirene
ongemotiveerd teken (visueel): rood licht, pijl, vele verkeersborden, vlaggen
|
iemand zegt tot ons
"blij om je weer te zien" |
analoog: visualiseringen waarbij geen concrete waarden worden afgelezen,
zoals een dalende temperatuurcurve of beurscurve. (Bij inlezen van
waarden hebben we te maken met keten (04) of (10)
visueel
beeldteken: hamburger in hamburgertent
auditief beeldteken: staal van een plaatopname
visueel symbool: Vrijheidsbeeld, 'Allegorie van de leeftijden" van Titiaan.
auditief symbool: nationaal hymne
Hiertoe behoren de meerderheid der beelden:
niet-symbolische schilderijen, muziek, gewone auditieve mimesis, theater, ballet,
film.
04 |
|
|
|
|
config = teken |
doet maken |
config = teken |
ongemotiveerd teken: geschreven woord of fonetisch schrift dat teken is voor het luidop
uitspreken van het woord,.
analoog teken: grafiek waarvan de waarden luidop worden afgelezen
lees deze tekst luidop
|
lees een waarde op deze grafiek
|
05 |
|
|
|
|
beeld = teken |
doet maken |
config = teken |
beeld (respectievelijk beeldteken en symbool) dat luidop gesproken
woorden oproept (ideogrammen):
I am
|
I
you |
06 |
|
|
|
|
config = teken |
doet maken |
beeld = teken |
ongemotiveerd teken: uitvoeren van nationaal hymne via
letters of cijfers die noten betekenen
analoog teken:
uitvoering van militair signaal of nationaal hymne aan de hand van een partituur
07 |
|
|
|
|
beeld = teken |
doet maken |
beeld = teken |
onwaarschijnlijk (bv.
beeld van Marianne dat wordt uitgevoerd als Marseillaise).
08 |
|
|
|
|
config = teken |
doet maken |
beeld |
ongemotiveerd teken doet maken beeld:
- klankgedicht, waarbij de luidop voorgelezen 'woorden' of
lettercombinaties het geluid
weergeven dat men wil oproepen
- spelen van melodie via cijfers
of letters die noten zijn
analoog teken doet maken een beeld:
- partituur waarvan de uitvoering een muzikaal beeld oplevert
- ook visuele partituren zoals 'Treatise' van Cardew, die ten onrechte
als combinatie van (visueel) beeld en muziek worden gelezen.
luidop gelezen
|
uitgevoerd |
uitgevoerd |
09 |
|
|
|
|
beeld = teken |
doet maken |
beeld |
beld van voorwerpen of van toetsen waarop men moet klikken om muziek te maken
visuele partituur met beelden
10 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
ongemotiveerd teken:
- geschreven woord dat de voorstelling oproept van gesproken
woorden: krantenartikel, informatieve boeken,
wetenschappelijke boeken, filosofie
lees deze tekst stil om de woorden
in je voorstelling te horen
|
- geschreven noten waarvan de naam (b,a, c, h) de voorstelling van het
woord oproept dat ermee wordt gespeld (Bach)
- ongemotiveerde tekens
zoals letters, lettergrepen of woorden in combinatie met analoge visuele tekens zoals groot klein, boven, onder, in,
die de voorstelling
oproepen van gesproken letternamen, lettergrepen of woorden.
Ga
(lees stil: j'ai grand appétit)
|
- cryptogram: De eerste beroemdheid wordt geplukt: aster (eerste = a/
beroemdheid = ster/een aster = bloem, een bloem kun je plukken)
analoog teken: in stilte aflezen van waarden van een grafiek
11 |
|
|
|
|
beeld = teken |
roept op |
config = teken |
beeld (respectievelijk beeldteken en symbool):
- rebus waarbij een beeld de voorstelling oproept van gesproken
letternamen , lettergrepen of woorden
(inclusief emoticons of symbolen zoals het hartje die worden gebruikt
als ideogram).
I am
|
I
you |
Ook het beeld van een vis gelezen als ΙΧΘΥΣ, acroniem voor Ἰησοῦς
Χριστός Θεοῦ Υἱός Σωτήρ
12 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
ongemotiveerd teken roept beeldteken op:
- restauranthouder spreekt volgende woorden tot ons (komt dat zien bij
binnenwipper op rariteitenkabinet)
goudgeel knapperende frietjes in een puntzak met veel mayonaise
(luidop gesproken)
|
ongemotiveerd teken roept symbool op:
- gesproken woord dat de voorstelling van een symbool oproept:
voorgelezen Roman de la Rose, Gulliver's travels, Het slot.
- voorgedragen gedicht met metaforisch gebruikt symbool: The apparition of these
faces in the crowd:
Petals, on a wet, black bough van Ezra Pound
- partituur van nationaal hymne die stil wordt gelezen:
13 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld |
ongemotiveerd teken (auditief): voorgedragen gedicht of verhaal dat een voorstelling in de
geest oproept
ongemotiveerd teken (visueel):
stil gelezen klankgedicht, geschreven letters waarvan de voorgestelde letternaam
een geluid weergeeft
ongemotiveerd teken
(visueel): partituur die in stilte gelezen in de geest de voorstelling van de bijbehorende
muzikale beeld oplevert
ongemotiveerd teken (visueel): de cijfers van On Kawara, (weinig dwingend);
O rinklende winklende waterding
met uw schoon kabotseken aan
(beluisterd bij voordracht)
Das kleine Haus unter Bäumen am See.
Vom Dach steigt Rauch.
Fehlte er,
Wie trostlos dann wären
Haus, Bäume und See.
(beluisterd bij voordracht)
|
|
stil gelezen
(stil gelezen)
|
14 |
|
|
|
|
beeld = teken |
roept op |
beeld |
(Deze keten kan alleen met symbolen, niet met beeldteken omdat dat zelf
al het beeld levert, zodat geen voorstelling nodig is:
- visueel beeld (symbool): Lam Gods dat voorstelling oproept van
Christus aan het kruis.
auditief beeld: Leitmotiv in muziekdrama van Wagner (bv. hoornsignaal
dat voorstelling van Siegfried oproept)
-
objecten: herdenkingsplaatsen (bv. slagvelden, concentratiekampen, enz.) die voorstellingen oproepen,
objecten (relieken) die voorstellingen oproepen zoals de 'Wirtschaftwerte' van Beuys en
installaties van Boltanski.
15 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
ongemotiveerd teken (in keten eindigend op beeldteken): geschreven woorden roepen de voorstelling op van
gesproken woorden die de voorstelling oproepen van gerecht op de
menukaart dat beeldteken is voor het echte gerecht
hierbinnen kun je de lekkerste goudgeel knapperende
frietje in een puntzak krijgen
(gelezen opschrift)
|
ongemotiveerd teken (in keten eindigend op symbool): geschreven woorden roepen de voorstelling op
van gesproken woorden die de voorstelling oproepen van een symbool dat
teken is voor een abstract begrip: Roman de la rose, 'Gulliver's Travels' van Swift, 'Het slot' van Kafka
of 'Mahagonny' van Bertolt Brecht
configuratie (analoog)?
16 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept
op |
beeld |
Ongemotiveerd teken
(visueel):
- gelezen roman of gedicht waarbij de geschreven woorden de voorstelling
oproepen van gesproken woorden die een voorstelling oproepen
-
geschreven letters (LHOOQ) roepen de voorstelling van de letternaam op
( Elle a chaud au cul), een verbale uitspraak die zelf weer de
bijbehorende voorstelling oproept.
O rinklende winklende waterding
met uw schoon kabotseken aan
(stil gelezen)
|
Das kleine Haus unter Bäumen am See.
Vom Dach steigt Rauch.
Fehlte er,
Wie trostlos dann wären
Haus, Bäume und See.
(stil gelezen)
|
LHOOQ
(stil gelezen) |
17 |
|
|
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
roept op |
beeld |
Ongemotiveerd teken: gesproken woorden die de voorstelling oproepen van
een aaneengeknoopt touw dat beeld oproept van herstelde relatie:
Der abgerissene Strick kann wieder geknotet werden.
Er hält wieder, aber
Er ist zerrissen.
Vielleicht begegnen wir uns wieder, aber da
Wo du mich verlassen hast
Triffst du mich nicht wieder.
(voorgedragen)
|
'Het lam Gods verlost ons van onze zonden': gesproken woorden roepen de
voorstelling op van het lam Gods dat het beeld oproept van de onschuldig lijdende
Christus
Noten op partituur die voorstelling oproepen van Leitmotiv met
hoornsignaal dat voorstelling van Siegfried oproept
18 |
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
roept op |
beeld |
geschreven woorden die de voorstelling oproepen van
gesproken woorden die de voorstelling oproepen van een aaneengeknoopt touw
dat beeld oproept van herstelde relatie (idem voor woorden die lam Gods
oproepen):
Der abgerissene Strick kann wieder geknotet werden.
Er hält wieder, aber
Er ist zerrissen.
Vielleicht begegnen wir uns wieder, aber da
Wo du mich verlassen hast
Triffst du mich nicht wieder.
(stil gelezen)
|
.
Terug naar "semiosismimesisvervlechting (1) in moedertekst
DE SEMIOSIS-MIMESISVERVLECHTING (2) COMBINATIE VAN MIMETISCHE KETENS
Al deze combinaties kunnen op hun beurt met elkaar worden gecombineerd.
Niet alle vormen van menging zijn van belang voor de
studie van het beeld, waar het ons hier toch is om te doen. In principe
zouden we ons kunnen beperken tot de samengestelde beelden
(composietbeelden), beelden die
tot stand komen door de combinatie van meerdere mimetische ketens. Maar omdat we er ook
om bekommerd zijn om het beeld af te grenzen van randgevallen of
mengvormen met semiosis, voegen we nog twee andere categorieën toe: de mengingen van
ketens die eindigen op beeld en ketens die eindigen op teken, en mimetische ketens die eindigen op tekens, en die dus alleen
maar in de voorbereidende stadia iets met beelden hebben te maken.
1. SAMENGESTELDE
BEELDEN BESTAANDE UIT MEERDERE MIMETISCHE KETENS
1. Combinatie van mimetische ketens met verschillende trappen:
In stripverhalen worden beelden van de personages gecombineerd met geschreven woorden die
de voorstelling oproepen van (de door de personages) gesproken woorden.
Zoals aangegeven door de tekstballon, behoren deze woorden tot de
auditieve verschijning van de personages en zijn dus een beeld
(voorstelling). Ook de verhalende tekst roept een voorstelling op,
ditmaal van situaties. We krijgen dus
volgende combinatie:
03 |
|
|
|
|
|
|
beeld |
13 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld |
In het (uitgevoerde) lied wordt een muzikaal beeld gecombineerd met de
voorstelling opgeroepen door de gezongen woorden:
03 |
|
|
|
|
|
|
beeld |
13 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld |
Dezelfde combinatie vinden we bij 'klanknabootsende' poëzie
- beter te omschrijven als 'muzikale beelden' - zoals in Kano van
Paul Van Ostayen. Als het gedicht stil wordt gelezen, worden beide
ketens met een schakel uitgebreid:
13 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld |
16 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept
op |
beeld |
Gedrukte romans en gedichten die worden gecombineerd met beelden
(geïllustreerd) (bv. Blake).
03 |
|
|
|
|
|
|
beeld |
16 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld |
Deze combinatie is ook van toepassing op 'beeldnabootsend schrift'
in geschreven poëzie
waarbij letters, woorden, regels of
strofen tevens ook het beeld de betekenis die ze oproepen, zoals in het
'poème dessiné' al sedert de Grieken: dat is het geval als Van Ostayen
het woord 'zeppelin' schrijft in de vorm van een zeppelin of in de 'calligrammes'
van Apollinaire (zoals 'Il pleut' hieronder). We krijgen
dan dezelfde combinatie als bij illustratie van gedicht, maar hier zijn
beide verdicht
|
Deze combinatie is evenzeer van toepassing op 'LHOOQ' aangebracht op
de Mona Lisa door Marcel Duchamp:
geschreven letters (LHOOQ) roepen de voorstelling van de letternaam op ( Elle a chaud au cul),
een verbale uitspraak die zelf weer de bijbehorende voorstelling
oproept.
In het episch theater van Brecht krijgen we menging van
auditieve beeld van sprekende en zingende mensen, en geschreven tekst
informatief en voorstellingopwekkend
2. Combinatie van mimetische ketens waarin zintuiglijk waarneembaar beeld
is gecombineerd met
voorgesteld beeld:
Deze combinatie valt samen met de vorige, omdat een
voorgesteld beeld altijd een trap meer heeft dan een waargenomen beeld,
vermits het moet worden opgeroepen door een beeldopwekkend teken.
2. MENGING VAN BEELD EN TEKEN
1. Menging van beeld met beeld dat teken is.
Op velen schilderijen worden beeld en symbool gecombineerd (bv. La
liberté van Delacroix):
02 |
|
|
|
|
|
|
beeld = teken |
03 |
|
|
|
|
|
|
beeld |
Bij menging van voorstelling van beelden met voorstelling van symbolen in poëzie of literatuur
krijgen we:
- bij voorgelezen poëzie
12 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
13 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld |
- voor zelf gelezen poëzie
15 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld = teken |
16 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld |
Deze combinaties tellen alle hetzelfde aantal trappen. Er zijn (dus) geen
andere voorbeelden van combinaties met zelfde aantal trappen.
2. Menging van beelden met tekens die geen beelden
zijn
Voorgelezen nieuws (= massaproduct, geen beeld) met auditief of audiovisueel beeld van de nieuwslezer
op radio of TV (voor uitleg hierbij zie 'waargenomen
en voorgestelde tekens' in de hoofdtekst):
Ook gulden snede als teken dat daar iets belangrijs is te zien, zoals de
vagina op de Venus van Urbino van Tiziaan.
01 |
|
|
|
|
|
|
config = teken |
03 |
|
|
|
|
|
|
beeld |
Bij menging van filosofie en literatuur (in stilte gelezen) krijgen we
10 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
16 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld |
Volgende herschikking toont hoe de combinatie is verdicht
10 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
|
|
16 |
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
roept op |
beeld |
Op een partituur die de voorstelling van de muziek oproept, maar waarvan
de letternaam van de noten tevens de voorstelling van een naam oproept
die teken is, krijgen we de combinatie
10 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
13 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
beeld |
3. TEKENS
In volgende gevallen hebben we ketens waar beelden (of objecten) in
voorkomen, maar die eindigen op een teken.
'Bild' op schilderij van Tim Ulrichs: het doek is een objectteken voor
'schilderij' en het woord 'Bild' roept de voorstelling op van de
bijbehorende woorden:
02 |
|
|
|
|
|
|
object = teken |
10 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
Hetzelfde geldt voor een uitgeschreven embleem (bv. 'Hout vasthouden' of
Beuys: Wenn du dich
schneidest, verbinde nicht den Finger sondern das Messer,
'Rose de Vents' van Delvoye)
10 |
|
|
|
|
config = teken |
roept op |
config = teken |
11 |
|
|
|
|
beeld = teken |
roept op |
Deze gevallen moeten worden onderscheiden van echte objecten die een
titel hebben of een opschrift metaforen zijn: denk aan 'Merda d'artista'
of 'Le socle du monden' van Manzoni
Merken we ter afsluiting op dat er ook beelden van beelden zijn:
exemplarisch in de oneindige reeks van spiegelbeelden van spiegelbeelden
of in het schilderij waarop een schilderij wordt afgebeeld, maar
bij uitstek in de film: die geeft een audiovisueel beeld van de
prestaties van acteurs die audiovisuele beelden zijn van hun personages.
We moeten dit hier niet behandelen, omdat hier geen sprake is van
mimesis-semiosisvervlechting maar van beelden van beelden.
Terug naar moedertekst