Menging van tekens met verschillende soorten motivering. Bijlagen bij de tekst 'Mimesis en Semiosis'

menging van tekens met uiteenlopende soorten motivering

Hieronder vind je materiaal bij de tekst: Mimesis en semiosis

1. COMBINATION OF SIGNS WITH DIFFERING KINDS OF MOTIVATION: ALGEMEEN

Er zijn vijf soorten tekens naar graad van motivering. Die kunnen allemaal met elkaar worden gecombineerd als volgt:

	ongemotiveerd	visualisering	symbool	beeld teken	object teken
ongemotiveerd
visualisering	1
symbool	2	5
beeld teken	3	6	8
object teken	4	7	9	10

Merken we erop dat het hier wel degelijk gaat om menging van

tekens met uiteenlopende graad van motivering

, niet met de menging van

tekens en beelden

, die we behandelen onder 'mimesis-semiosisvervlechting'.

Het classificeren van de voorbeelden leert meteen dat er twee soorten menging zijn: naast het puur nevenschikkende bij elkaar voegen, is er ook het meer gesofisticeerde verdichten.

(01) menging van visualiseringen met ongemotiveerde tekens:

nevengeschikt:

- visualiseringen worden gecombineerd met tekst (naam van organen, naam van steden, rivieren enz.), cijfers, pijltjes, allerlei weerkundige symbolen enz.
- op de partituur van 'Aventures' van Ligeti worden toonhoogte en tijdsduur gevisualiseerd en gemengd met fonetisch schrift
- ook synesthesie?

verdicht:

- 'dat is wel heel, HEEL ver': de grootte van de letters dient hier als visualisering van een abstracte bepaling van kwantiteit.
- in muzikale partituren wordt toonhoogte gevisualiseerd door 'hoogte' op de notenbalk, terwijl tijdsduur wordt wordt weergegeven door een ongemotiveerde code.

- In vele rebussen (droedels) worden ongemotiveerde tekens zoals letters, lettergrepen of woorden verdicht met analoge visuele tekens zoals groot klein, boven, onder, in:

Ga
(lees stil: j'ai grand appétit)

(02) menging van symbolen met ongemotiveerde tekens

nevengeschikt: beeld van een vredesduif voorzien van de woorden 'vrede', lauwerkrans waarin het gevierde jaartal of titel.

verdicht: letters die de vorm aannemen van een symbool voor hun betekenis

(03) menging van beeldtekens met ongemotiveerde tekens

nevengeschikt: luchtfoto met pijltjes op en letters die steden aanduiden, anatomische tekening met naam van de organen

verdicht: hier zijn heel wat voorbeelden:

- vorm van letters omgevormd tot beeldteken: de 's' van 'slang' als een slang, de m als een bergketen inzake 'montagne', de oo voor de ogen in 'oogarts;

- vorm van woorden omgevormd tot beeldteken:

T
R
A
P

- ( microgrammen, poème dessiné, calligrammes van Apollinaire):

- de klank van het woord is een auditief beeldteken: in woorden zoals 'koekoek' of 'sissen'. (de term onomatopee/klanknabootsing laat niet toe deze combinatie te onderscheiden van combinatie van mimetische ketens waarin de voorstelling met auditief beeld wordt gecombineerd).

(04) menging van objecttekens met ongemotiveerde tekens.

nevengeschikt: tentoongestelde waar met etiket waarop de naam, het merk, de prijs is te lezen
verdicht: ?

(05) menging van symbolen met visualiseringen

nevengeschikt: landkaart met Eiffeltoren als symbool voor Parijs, kaart met fauna gesymboliseerd door beelden van dieren (of de fabeldieren op Middeleeuwse kaarten), kaart van de Nederlanden in de vorm van een leeuw.

verdicht: de kapitalist die Hitler geld in de hand stopt op de fotomontage van Heartfield: zijn belang wordt dan vertaald in grootte.

(06) menging van beeldtekens met visualiseringen:

nevengeschikt: landsgrenzen (visualisering) op luchtfoto's;
verdicht: rijrichtingen aangegeven als geëssentialiseerde beeldtekens van wegen in pure wegenkaart

Ook: grote schotel gepresenteerd door kleine kok als pancarte voor restaurant

(07) menging van objectteken met visualisering

grafiek waarin één waarde als beeld van een object is weergegeven

(08) menging van beeldteken met symbolen:

nevengeschikt: weergave van Eiffeltoren op luchtfoto, een wolkje voor 'bewolking' of regendruppels en sneeuwvlakken voor regen of sneeuw op weerkaarten.

verdicht: gewone, maar vooral metaforische predicatie: een symbool (de vos, de duif) wordt gemengd met een beeld (de afbeelding van Rommel als vos, de afbeelding van iemand die vrede brengt

(09) menging van beeldteken met symbool

nevenschikkend: Mr Proper in de keuken
verdicht:

(10) menging van objectteken met symbool?

Terug naar 'semiosis en mimesis'

2. MENGING VAN TEKENS MET UITEENLOPENDE SOORTEN MOTIVERING:
CONCRETE ANALYSE: VISUALISERING, LANDKAART EN LANDSCHAP

Een pregnant voorbeeld van menging van visualiseringen met het beeldteken, die in de limiet kan leiden tot de een volledige vervanging van de visualisering door een beeldteken is de wegenkaart. Een grotendeels analoge weergave daarvan is een wegenkaart waarop rijrichtingen tussen eindpunten of verbindingspunten staan weergegeven. Die zijn onzichtbaar, maar we kunnen ze visualiseren met een lijn, zoals we doen als we onzichtbare baan van een planeet visualiseren. Dat is te zien op een metrokaart, of op de kaart hieronder links, waarop alle wegen staan aangeduid die convergeren in Santiago de Compostella. Op de tweede kaart is de plaats van de punten die steden aanduiden niet meer willekeurig. Ze komt overeen met de werkelijke geografische positie. De weergave daarvan is gemotiveerd door visuele analogie (hoogte- en breedtegraad omgezet in hoogte en breedte op een vlak). Maar die visualisering valt grotendeels samen met de vlekken die we zouden zien op een beeld vanuit een vogelperspectief van 90°. We kunnen de punten dus ook lezen als visualiseringen die bijkomend zijn gemotiveerd door een beeld van de steden, waarbij die beelden zijn geëssentialiseerd én geïdealiseerd, zodat cirkels op een scala van grootte als teken fungeren voor de relatieve grootte van steden. Op de derde kaart is ook de visualisering van rijrichtingen in lijnen bijkomend gemotiveerd door visuele gelijkenis met het verloop van de wegen, zoals het te zien zou zijn vanuit een vogelperspectief. De autostrades zijn weergegeven als twee rode strepen die we kunnen lezen als baanvakken, gescheiden door een gele streep. We kunnen vergelijken met weergave van de bloedbanen. De visuele gelijkenis wordt geëssentialiseerd en geïdealiseerd omwille van de leesbaarheid als teken: het rood en geel laat toe autostrades te onderscheiden van gewone wegen die rood of geel zijn gekleurd, en van rivieren die blauw zijn gekleurd. De bijkomende motivering wordt zo dominant, dat we de kaart op de duur niet langer lezen als een visualisering van rijrichtingen, maar als een sterk geëssentialiseerde en geïdealiseerd weergave van een weggennet, waarop we tevens rijrichtingen kunnen aflezen, zodat de visualisering in dat opzicht tot beeldteken wordt, vergelijkbaar met de weergave van de bloedbanen.

De overgang van visualisering naar beeldteken wordt nog versterkt door de bijkomende weergave van rivieren en spoorwegen, waarbij ook de kleur is geïdealiseerd volgens de vereisten van een kleurencode. Hoezeer we hier in oorsprong toch met de analoge visualisering van rijrichtingen te maken hebben, blijkt uit de introductie van het gegeven 'Frankrijk'. Dat is een wel een grondgebied, maar de grenzen daarvan zijn onzichtbaar. 'Frankrijk' kan dus alleen worden weergegeven als visualisering, niet als beeldteken. Aan de rechterkant is de onzichtbare grens dan ook weergeven door een brede gele streep met zwarte kruisjes in. Aan de linkerkant is de evenzeer onzichtbare grens weergegeven door een lijn die samenvalt met de kustlijn, zoals rijrichtingen met wegen. Maar die kustlijn is geen beeld van de grens, maar een visualisering van de grens die samenvalt met het beeld van de kustlijn. Hoezeer we inzake grenzen te maken hebben met het visualiseren van onzichtbare gegevens, blijkt als we vergelijken met een echt beeld. Op de luchtfoto hieronder is alleen het optische beeld van de kustlijn te zien, terwijl de grens daar even onzichtbaar is als op het vasteland, waar op de foto evenmin een grens is te zien. De kaart van een eiland als Engeland is dus geen afbeelding van een eiland, al is een omtrekstekening van het eiland in bovenaanzicht er niet van te onderscheiden: in het ene geval gaat het over grenzen, in het andere over de kustlijn. Dat blijkt pas goed als we een luchtfoto van Zwitserland bekijken: daar vallen helemaal geen grenzen te bekennen, zodat we nauwelijks weten waar het land zich bevindt.

Hoezeer ze ook bijkomend als beeldteken kunnen worden gemotiveerd, kaarten zijn in wezen geen beeldtekens, laat staan beelden, maar visualiseringen. Al zien ze eruit als een beeldteken - of al kan de motivering door visuele gelijkenis zover gaan dat de visualisering verregaand als beeldteken kan worden gelezen, de gelijkenis met een beeldteken is slechts schijn. Dat blijkt duidelijk uit de demografische kaart hieronder: daar zijn de onzichtbare grenzen weergegeven door witte scheidslijnen, en de dichtheid van de bevolking die binnen die grenzen woont door een kleurcode. Omgekeerd is het leerrijk een voorbeeld te bekijken dat nog meer misleidend is dan een 'wegenkaart': een reliëfkaart. Daarop is de hoogte weergegeven via een kleurcode die visueel is gemotiveerd door het feit dat vlaktes meestal zijn begroeid en bergtoppen kaal (zie de 'legende' onderaan). Maar de distributie van bruin en groen is anders op de kaart dan op de foto: kijk slechts naar de delta van de Garonne. Bovendien is er op de bergtoppen witte sneeuw te zien, waar de reliëfkaart donkerbruin te zien geeft. Volgens dezelfde code zou een kaart van de Sahara groen moeten zijn en de bergketens erin geel en bruin...

Maar het is niet omdat een visualisering tendentieel wordt omgezet in een beeldteken, dat er sprake zou zijn van een continuüm waarlangs een teken geruisloos zou overgaan in een beeld: we blijven altijd te maken hebben met tekens, waarvan alleen de graad van motivering varieert. Niets belet ons om, hier zoals elders, het beeldteken als beeld te lezen. Net zoals de bloedsomloop in een anatomisch weergave, kunnen we ook de wegenkaart bekijken als een geëssentialiseerd beeld, maar dan zouden we alle overige tekens moeten weglaten: de namen van steden, cijfers van afritten, kruisjes voor grenzen, de rode kleur van wegen, enz. En dan zou het beeld als kaart waardeloos worden...

Terug naar 'Conclusie uit onderzoek naar motivering van tekens' in de moedertekst.

© Stefan Beyst, mei 2010

Share on Facebook

Uw reactie:beyst.stefan@gmail.com

Bespreking van alternatieve benaderingen: Nelson Goodman, Arthur Danto, W.J.T Mitchell, Gottfried Boehm,

Op de hoogte blijven van nieuwe teksten:: mailinglist

Zie ook:

stefan beyst over hedendaagse kunstenaars

referrers:

the artist.org