UITGESTELDE TRIOMF: HOOP, DROOM, FANTASMAGORIE

'Die Wahrheit kann warten, denn sie hat ein langes Leben vor sich'
Schopenhauer, Ueber den Willen in der Natur.

Und ein Schiff met acht Segelen.
wird liegen am Kai.
B. Brecht, Seeräuber Jenny.

Afhankelijk van het te bereiken doel valt de overwinning in een min of meer verre toekomst. Voor het kind is het 'als ik groot ben', voor de jongere 'als ik mijn diploma heb behaald' of 'als de prins op het witte paard komt aangereden', voor de volwassene 'als mijn zaak is opgestart', 'als mijn boek wordt uitgegeven', 'als mijn project is gerealiseerd', voor de politicus 'als ik de verkiezingen heb gewonnen', voor de ouders 'als ons kind groot is geworden'. In afwachting dat onze droom werkelijk wordt, zijn we zegezeker en blaken we van zelfvertrouwen. Die zekerheid stelt ons schadeloos voor de mindere posities die we in afwachting moeten innemen.

Een voor de hand liggende oplossing voor het probleem dat we niet aan de top staan, is dan ook het inlassen van het woordje 'nog' voor 'niet aan de top': het vooruitschuiven van de overwinning naar een almaar verdere toekomst: 'Ooit komt onze tijd!' Velen zijn zelfs bereid te wachten tot na hun dood - exemplarisch in het idee van de avant-garde: 'Ík ben mijn tijd vooruit, en word nog niet begrepen' - het wijdverbreide Van Gogh-syndroom. In noodgevallen staan we onze triomf zelfs af aan onze kinderen of kleinkinderen - het rode ochtendgloren voor het in het heden onderdrukte proletariaat - ja zelfs aan ons wederopgestane lichaam (het Laatste Oordeel op het einde der tijden, waar de laatsten de eersten zullen zijn), of aan ons wedergeboren zelf in de keten der reïncarnaties. Hoe verder het moment van de waarheid naar de toekomst wordt verschoven, hoe langer we ons kunnen koesteren in de gedachte dat wij of onze nakomelingen of ons wederopgestane lichaam ooit zullen triomferen. Of we dat doen, hangt af van onze bereidheid om ons lot te laten afhangen van onzekere gebeurtenissen in de toekomst - en dat valt makkelijker als de verwachting deel uit maakt van religieuze voorstellingen over het hiernamaals, of als ze wordt onderbouwd door theorieën zoals die van Marx. Hoe dan ook, in afwachting van onze triomf voelen we ons geen verliezer: we genieten integendeel de hele tijd van de voorlust op onze uiteindelijke triomf. Onder de auguren van heilsverwachtingen allerhande slaagden velen er van oudsher in hun ondergeschikte positie levenslang vol te houden, of te overleven in situaties die anders uitzichtloos zouden lijken - denk slechts aan de concentratiekampen van Hitler (Primo Levi).

Deze strategie is niet voor alle doelen geschikt. In vele gevallen wordt de periode gedurende dewelke we wachten op onze triomf opgedeeld in tussentijdse krachtmetingen. Dat is het geval als het einddoel de laatste trap is op een voorgevormde ladder: eerst bachelor halen, dan master, dan PhD: eerst regionale en nationale medailles halen vooraleer mee te dingen in de olympische spelen; eerst de verkiezingen op lagere echelons winnen vooraleer de gok naar het presidentschap te wagen; opstijgen in de diverse trappen van een hiërarchie. Dat we het einddoel niet zullen halen, kan dan al blijken in de vroegste fasen van het traject. Wel blijft ook dan nog de hoop dat we het beter zullen doen op hogere echelons: vele studenten die het lieten afweten in het middelbaar onderwijs, deden het inderdaad vaak goed op de universiteit, en velen die faalden aan de universiteit, verbaasden later hun vrienden of hun professoren die hen buisden (Judith Harris). Maar in andere gevallen zijn er geen vastgelegde parcours (plots een bestseller schrijven), speelt het toeval een grote rol (de prins op het witte paard, de kenner die onze talenten ontdekt, de lotto, het overlijden van de koning voor de troonopvolger of van een overste voor de ondergeschikte in een hiërarchie). Of ons succes is afhankelijk van weinig voorspelbare begunstigende voorwaarden, zoals veranderingen in de mode, het ontstaan van het juiste revolutionaire klimaat, de rijping van de geesten (avant-garde). Alleen in die laatste reeks gevallen bestaat er geen zekere aanduiding dat we onszelf verkeerd inschatten en vergeefs zullen moeten wachten op onze triomf.

En in al die gevallen doet hoop leven...

Terug naar de beknopte versie.
Verder naar de volgende uitgebreide paragraaf: