UITGESTELDE TRIOMF: HOOP, DROOM, FANTASMAGORIE
'Die Wahrheit kann warten, denn sie hat ein langes Leben vor sich'
Schopenhauer, Ueber den Willen in der Natur.
Und ein Schiff met acht Segelen.
wird liegen am Kai.
B. Brecht, Seeräuber Jenny.
Afhankelijk van het te bereiken doel valt de overwinning in een min
of meer verre toekomst. Voor het kind is het 'als ik groot ben',
voor de jongere 'als ik mijn diploma heb behaald' of 'als de prins
op het witte paard komt aangereden', voor de volwassene 'als mijn
zaak is opgestart', 'als mijn boek wordt uitgegeven', 'als mijn project is
gerealiseerd', voor de politicus 'als ik de verkiezingen heb
gewonnen', voor de ouders 'als ons kind groot is geworden'. In
afwachting dat onze droom werkelijk wordt, zijn we zegezeker en
blaken we van zelfvertrouwen. Die zekerheid stelt ons schadeloos
voor de mindere posities die we in afwachting moeten innemen.
Een voor de hand liggende
oplossing voor het probleem dat we niet aan de top staan, is dan ook
het inlassen van het woordje 'nog' voor 'niet aan de top': het
vooruitschuiven van de overwinning naar een almaar verdere toekomst: 'Ooit komt onze
tijd!' Velen zijn zelfs bereid te wachten tot na hun dood -
exemplarisch in het idee van de avant-garde:
'Ík ben mijn tijd
vooruit, en word nog niet begrepen' - het wijdverbreide Van
Gogh-syndroom. In noodgevallen staan we onze triomf zelfs af
aan onze kinderen of kleinkinderen - het rode ochtendgloren voor het
in het heden onderdrukte proletariaat - ja
zelfs aan ons wederopgestane lichaam (het Laatste Oordeel op het
einde der tijden, waar de laatsten de eersten zullen zijn), of aan
ons wedergeboren zelf in de keten der reïncarnaties. Hoe verder het moment van de waarheid naar de
toekomst wordt verschoven, hoe langer we ons kunnen koesteren in de
gedachte dat wij of onze nakomelingen of ons wederopgestane lichaam ooit zullen
triomferen. Of we dat doen,
hangt af van onze bereidheid om ons lot te laten afhangen van
onzekere gebeurtenissen in de toekomst - en dat valt makkelijker als
de verwachting deel uit maakt van religieuze voorstellingen over het
hiernamaals, of als ze wordt onderbouwd door theorieën zoals die van
Marx. Hoe dan ook, in afwachting van onze triomf voelen we ons geen
verliezer: we genieten integendeel de hele tijd van de voorlust op onze
uiteindelijke triomf. Onder de auguren
van heilsverwachtingen allerhande slaagden velen er van oudsher in hun
ondergeschikte positie levenslang vol te houden, of te overleven in
situaties die anders uitzichtloos zouden lijken - denk slechts
aan de concentratiekampen van
Hitler (Primo Levi).
Deze strategie is niet voor alle doelen geschikt. In vele gevallen
wordt de periode gedurende dewelke we wachten op onze triomf
opgedeeld in tussentijdse krachtmetingen. Dat is het geval als het einddoel de laatste trap
is op een voorgevormde ladder: eerst bachelor
halen, dan master, dan PhD: eerst regionale en
nationale medailles halen vooraleer mee te dingen in de olympische
spelen; eerst de verkiezingen op
lagere echelons winnen vooraleer de gok naar het presidentschap te
wagen; opstijgen in de diverse trappen van een hiërarchie. Dat we
het einddoel niet zullen halen, kan dan al blijken in de vroegste
fasen van het traject. Wel blijft ook dan nog de hoop dat we het beter zullen
doen op hogere echelons:
vele studenten die het lieten afweten in
het middelbaar onderwijs, deden het inderdaad vaak goed op de
universiteit, en velen die faalden aan de universiteit, verbaasden
later hun vrienden of hun professoren die hen buisden (Judith
Harris).
Maar in andere gevallen zijn er geen vastgelegde parcours (plots een
bestseller schrijven), speelt het toeval een grote rol (de prins op
het witte paard, de kenner die onze talenten
ontdekt, de lotto, het overlijden van de koning voor de
troonopvolger of van een overste voor de ondergeschikte in een hiërarchie).
Of ons succes is afhankelijk van weinig voorspelbare
begunstigende voorwaarden, zoals
veranderingen in de mode, het ontstaan van het juiste revolutionaire
klimaat, de rijping van de geesten (avant-garde). Alleen in die
laatste reeks gevallen bestaat er
geen zekere aanduiding dat we onszelf verkeerd inschatten en
vergeefs zullen moeten wachten op onze triomf.
En in al die gevallen doet hoop leven...
Terug naar de beknopte versie.
Verder naar de volgende uitgebreide paragraaf: